Jednego z moich znajomych nazywamy Słoniem. Nie mam pojęcia, dlaczego – gabaryty ma ogólnoludzkie. Posiada nawet dość atrakcyjną powłokę cielesną zapewniającą mu sympatię i wdzięki coraz to nowych panienek-reformatorek (reforma ma mieć charakter ustrojowy i zmienić niestałego samca w statecznego męża). Ma też dwie cechy wyróżniające szczególnie: udało mu się stracić uzębienie w wypadku samochodowym – udało, bo mógł stracić więcej, jako że w kolizji uczestniczył pociąg; druga to specyficzna reakcja na napoje, których nieużywanie ślubują harcerze – kicha wtedy potężnie i często. Wtedy zdarza się, że jego trzecie w życiu zęby tracą przyczepność, co może nieco szokować osoby wrażliwe i wyczulone na estetykę jamy. Gębowej. Widziałam kiedyś, jak gorączkowo poszukiwał na podłodze wśród tańczących nieposłusznej protezy – widziałam też minę jego partnerki, a było na co popatrzyć, jako że była akurat przez niego świeżo zdobywana i nie wiedziała jeszcze, że przystojniak nie wszystkie części ma naturalne.
Słoń stał się bohaterem anegdoty: rzekomo został zdybany przez kumpla w męskiej toalecie (bo zapomniał zamknąć drzwi) na gmeraniu w muszli – zapytany o powód odpowiedział, że szuka niepokornej protezy; kolega zwrócił mu uwagę, że na podłodze obok leżą już trzy, na co usłyszał: “Przymierzałem. Żadna nie pasuje.” Anegdota jest oczywiście wyssana z palca, ale właśnie tak rodzi się plotka. Coś prawdziwego, coś dopowiedzianego – i gotowe. Podejrzewam, że dostosowano zresztą jakiś istniejący dowcip do człowieka, który wyjątkowo pasował. Słoń dementował pogłoskę wiele razy – bezskutecznie – zawsze znajduje się ktoś, kto wierzy.

Ta plotka ma charakter raczej przyjazny obiektowi, ale często plotki są wyrazem agresji grupy wobec jednostki lub związanych z nią osób. Agresja jest skierowana na tego, kto łamie jakąś normę grupową i z reguły nie jest związana z tą normą. Np. ktoś, kto świadomie wybrał samotność będzie posądzany o odmienną orientację seksualną, bijanie przygodnych partnerek, anomalie ciała i umysłu, zoofilię, skąpstwo i wysadzenie w powietrze kilku niekoniecznie wysadzonych obiektów – do wyboru.

Podobno plotka jest rodzajem projekcji – przeniesienia na innych naszych negatywnych cech – i sposobem dowartościowania się: ja jestem lepszy, to inni kłamią i kradną, a w dodatku ja o tym wiem i mogę to powiedzieć pozostałym, jestem “wtajemniczony”. Co ciekawe – sporządzając psychogram namiętnego plotkarza psychologowie dostrzegli, że to typowy autorytarysta.
Plotka może mieć również inne źródła – zwykłą ciekawość i naturalną chęć gromadzenia informacji o kimś, kto ma dla nas jakieś znaczenie, nie jest nam obojętny.
Stanie się obiektem takiej właśnie plotki należy zatem właściwie uważać za swoiste wyróżnienie.

Plotkują już przedszkolaki (“on jest skarżypytą”, “a twój tata bije mamę”, “powiem pani, że oplułeś Adasia”) – a te ich zachowania często są nagradzane: pani zwraca uwagę na małego donosiciela lub karze jego przeciwnika. Szczeniak szybko orientuje się, że plotka plus denuncjacja daje mu ukrytą władzę. Potem dorasta, a raz uruchomiony w nim mechanizm funkcjonuje coraz doskonalej. Stosuje plotkę jako narzędzie zemsty: odtrącony przez pożądaną przez siebie kobietę jest gotów naopowiadać cudów o tym jak to ją zdobył, co z nią robił i dlaczego ją porzucił (“bo to zła kobieta była”) – w tym wypadku “ziarnem prawdy” jest to, że chciał ją mieć. Społeczna kontrola poprzez plotkę dotyczy najczęściej właśnie spraw seksu i związków dwojga ludzi. Niewierność partnera często kończy się napiętnowaniem “tej trzeciej” jako uwodzicielki i modliszki. Przywołany w ten sposób do porządku facet pokornie i posłusznie wraca do “prawowitej” kobiety, absolutnie przekonany w dodatku, że robi to z własnej woli i nikt nie miał wpływu na jego decyzję. Nie przyjdzie mu nawet do głowy, że podporządkowuje sie nakazom grupowym, a już szczególnie wtedy, gdy uważa się za indywidualistę. Plotka spełnia więc funkcję pozytywną – wymusza wierność (sic!).

Szczególnie wdzięcznym polem do popisu dla plotkarzy jest wirtual – obiekt plotki nie ma najmniejszych szans na obronę. Jeśli ktoś zostanie uznany za “starą pannę” nie dowiedzie, że jest inaczej nawet skanując akt ślubu – zawsze można twierdzić, że to fałszywka. Jeśli mówi się, że jest garbaty i brzydki – nie pomoże zdjęcie, bo “nie jego”. Dementowanie fałszywych pogłosek powoduje tylko ich eskalację. Przez dyskwalifikowanie kogoś innego łatwiej odwrócić uwagę od własnych słabości tego samego rodzaju. Mężczyźni-kierowcy, jeśli prowadzą nie najlepiej, często mówią o tym, jak fatalnymi kierowcami są kobiety, oziębłe kobiety chętnie deprecjonują walory seksualne mężczyzn. Jeden z najbogatszych ludzi świata – Onassis – kiedy jakieś włoskie pismo opublikowało serię zdjęć jego żony kąpiącej się nago w morzu (a była nią Jaqueline Kennedy, wdowa po prezydencie USA, Johnie) krzyczał do dziennikarzy: “Zaskarżę cały świat!” Ta wściekłość była dowodem jego bezsilności w sytuacji, kiedy nie udało się uchronić prywatności przed czytelnikami prasy,która zresztą nie robiła nic innego niż tylko zaspokajała potrzeby anonimowej zbiorowości.

Wg Fromma jedną z przyczyn plotki jest nuda. Ktoś wiecznie znudzony, sfrustrowany poczuciem pustki i jednocześnie przesytu(a w necie takich wielu) ucieka w rozkojarzenie, traktując małą prywatną sensację jako rozrywkę. Wie dobrze, że oplotkowywany nie stanie się przedmiotem analizy, że nikt nie będzie starał się go rozumieć czy też weryfikować rzekomych faktów, że smakowane będzie to, co się przedmiotowi plotki przypisuje.

Niesprawiedliwe, a nawet nieuczciwe jest potępianie plotkarzy – nie istnieliby bez chętnego audytorium, które po cichu cieszy się z ich plotkowania, a często zupełnie jawnie okazuje aplauz, zachęcając ich do dalszych występów. Co ciekawe – ludzie tolerancyjni są na ogół bardziej pewni siebie, mniej podatni na wpływ grupy, lepiej poznają samych siebie – w rezultacie są bardziej krytyczni wobec plotek i bardziej na nie odporni.

Plotkować będziemy zawsze, ale ważne, żeby mieć z tego korzyść indywidualną: zanim zacznę mówić coś negatywnego o drugim człowieku, mogę przecież zastanowić się, czy sama nie posiadam krytykowanych cech albo czy za napiętnowaną sprawą nie ukrywam własnych, nie do końca uświadomionych problemów. Co nie znaczy, że mnie to powstrzyma.

Pogłoska, jakobym była wielbłądem, jest…
Co możemy wobec poltek na nasz temat? Tylko to, co na obrazku:

Tytuł nieprzypadkowy – twierdzenie, że kobiety plotkują częściej i chętniej niż mężczyźni, to zwykła plotka.
Ilustracje zawdzięczam Taduszowi Kurandzie, który mnie swoją twórczością wspiera.