Tak się też stało. Pan wrócił do salonu i w teatralnej pozie stanął przed Gruszeńką.

- Pani Agrypino, dotknięty jestem do żywego – zaczął podniesionym głosem, ale Gruszeńka nagle straciła resztę cierpliwości, jak gdyby trafił w najboleśniejsze miejsce.

- Po rosyjsku gadaj, po rosyjsku, nie waż mi się wtrącać ani jednego słowa polskiego! – wykrzyknęła. – Dawniej mówiłeś po rosyjsku, czyżbyś zapomniał przez te pięć lat! – Była czerwona z gniewu.

- Pani Agrypino…

- Jestem Agrafiena, jestem Gruszeńka, gadaj po rosyjsku, albo słuchać nie chcę.

Pan nadął się w poczuciu obrażonego honoru i łamaną ruszczyzną prędko i z namaszczeniem przemówił:

- Pani Agrafieno, ja przyjechał zapomnieć stare i przebaczyć, zapomnieć, co do dzisiaj było…

- Jak to przebaczyć? To tyś mi przyjechał przebaczyć?! – przerwała mu Gruszeńka, zrywając się z miejsca.

- Tak jest, pani, ja nie małoduszny, ja wielkoduszny. Ale ja był zdziwiony, kiedy zobaczył twoich kochanków. Pan Mitia w tamtym pokoju dawał mnie trzy tysiące, abym pojechał. Plunąłem temu panu w fizję.

- Jak to? On ci za mnie dawał pieniądze? – zawołała histerycznie Gruszeńka. – Czy to prawda, Mitia? Jak śmiałeś? Na sprzedaż jestem czy co?

- Panie, panie – ryknął Mitia – ona jest czysta, ona promieniuje czystością, i nigdy nie byłem jej kochankiem! Zełgałeś…

- Jak śmiesz mnie przed nim bronić? – wołała Gruszeńka. – Nie z cnoty byłam czysta i nie dlatego, że Kuźmy się bałam, ale tylko dlatego, żeby przed nim być dumną i żeby mieć prawo rzucić mu to w twarz przy spotkaniu. I czy rzeczywiście ten podły człowiek nie wziął od ciebie pieniędzy?

- Ależ brał, brał! – zawołał Mitia. – Tylko że chciał od razu całe trzy tysiące, a ja mu dawałem siedemset na zadatek.

- Naturalnie: dowiedział się, że mam pieniądze, więc przyjechał się żenić!

- Pani Agrypino! – zawołał pan – ja rycerz, ja szlachcic, nie łajdak! Przybyłem wziąć ciebie za żonę, a widzę nową panią, nie tę co przedtem, lecz upartą i bez wstydu.

- A wracajże tam, skąd przyjechałeś! Zaraz każę cię wypędzić, i wypędzą cię! – krzyknęła z wściekłością Gruszeńka. – Głupia, głupia byłam, że pięć lat siebie dręczyłam! I wcale nie dla niego, lecz ze złości! I to wcale nie on! Czy on był taki? To jakiś jego ojciec! Gdzieżeś ty sobie tę perukę kupił? Tamten to był sokół, a ten to śmieszny kaczor. Tamten śmiał się i piosenki mi śpiewał… A ja, głupia, pięć lat łzami się zalewałam, przeklęta idiotka, podła, bezwstydna!

Osunęła się na fotel i ukryła twarz w dłoniach. W tej chwili rozległa się w pokoju z lewej strony, zaintonowana przez chór wiejskich dziewek, które w końcu się zebrały, skoczna pieśń.

- To Sodoma! – zawołał naraz pan Wróblewski. – Gospodarzu, wypędzić te bezwstydnice!

Gospodarz, który od dawna już z ciekawością zaglądał do pokoju, zwabiony krzykiem i kłótnią gości, nie dał na siebie czekać.

- Czego krzyczysz, czego się drzesz? – zapytał Wróblewskiego z jakąś niezwykłą niegrzecznością.

- Bydlę! – ryknął pan Wróblewski.

- Bydlę? A ty, bratku, jakimi kartami teraz grałeś? Podałem ci nową talię, a tyś ją schował! Znaczonymi kartami grałeś! Ja cię mogę za to na Syberię wytransportować, wiesz o tym, bo to jakbyś pieniądze podrabiał…

Podszedł do kanapy, wsunął palce między poręcz a siedzenie i wyciągnął nie rozpieczętowaną talię.

- To jest moja talia, nie rozpieczętowana! – Podniósł ją i pokazał wszystkim.

- Stamtąd widziałem, jak on moje karty wsunął w szparę, a zaczął grać swoimi. Szuler jesteś, a nie pan!

- A ja widziałem, jak pan dwa razy kartę zamieniał – wykrzyknął Kałganow.

- Ach, co za wstyd, ach, co za wstyd! – zawołała Gruszeńka, załamując dłonie, i naprawdę zalała się rumieńcem wstydu. – Boże, jaki się człowiek z niego zrobił!

- I ja tak myślałem – rzekł Mitia.

Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow

***

Jeśli znów zaczerwieni się firmament
Od tych kilku telefonów szach-mach,
Znowu będą grać panowie w Amsterdamie
Na Verdun, Tannenberg, Skagerrak.
Pan Strawinskij coś nowego skomponuje –
Tradycyjnie – „Histoire d’un soldat”.
Śmierć jest okultyzm. Człowiek się akomoduje.
Więc Strawinskij do Genewy. Nie ja.
Wojna zresztą to jest taki rodzaj organów,
Kto piszczałką jest, ten piszczy „Mamo”.
Jakże słodko być nawozem pod tulipany dla tych panów,
Dla tych mądrych panów z Amsterdamu.

O tej książce, którą kupiłeś na kredyt,
Przyjacielu mój brzydki, nieprawy,
Nie mogę przestać myśleć, o biedny!
O tej książce o ptakach z Jawy.
Sto razy skrzywdziłeś żonę,
Tysiąc razy słabszych od siebie,
Lecz w końcu przyśniły ci się te ptaki rozmarzone
W tej książce, w jawajskim niebie.
Teraz kręcisz się nad nią jak ważka
Nad nurtem nieprzeniknionych czarów
I mówisz: – Złowienie tego ptaszka
Kosztowało 6000 dolarów.
A ten – mówisz – popatrz, jaki czerwony,
Zielony ów, ten nierealny prawie…
Przyjacielu, któryś podpalił suknie swej żony,
Aby potem modlić się na Jawie!
Po co, po co kupiłeś księgę miraży,
W które wchodzisz jak monstrum w strumień…
Abym musiał całą noc o tobie marzyć
I męczyć się, i nic nie rozumieć.

K.I. Gałczyński, Bal u Salomona

***

Wysyłam liścik w butelce po merlocie.

Od: Pani na Wrzecionie
Do: całej Poczty Gdańskiej

Tolle et lege.

Za zgodność: święty Augustyn

(krugłaja pieczatc’, podpis nieczytelny)