Jak już wspominano, N za główny powód wyjazdu do Madrytu podawał wystawę okolicznościową Goya en tiempos de guerra. I w znacznej mierze była to prawda.

Wyjątkowa możliwość zobaczenia prac malarza, który wyrastał ponad epokę, w której tworzył, który był i epigonem (w swoich sielskich obrazkach) i prekursorem, przede wszystkim zaś był i pozostał zjawiskiem odrębnym.

Francisco José de Goya y Lucientes. Malarz.

N bardzo chciał to zobaczyć. I był pod wrażeniem danej mu możliwości zobaczenia. Zarezerwował rodzinie bilety przez Internet, zarówno na wystawę, jak i do Museo Nacional del Prado, jako takiego. Trochę, dlatego, że go postraszono kolejkami, a trochę dla zwykłej sobie zapobiegliwości. Starsi ludzie tak mają. Przynajmniej niektórzy. Jednym się to objawia trzecim filarem, a innym biletami do Prado.

Bilety były na rano, ale też N położył się spać wcześniej. Bezlitośnie, zatem poderwał rodzinę i zagonił na śniadanie. Śniadanie bezsensownie kupił sobie w hotelu. Bezsens ten dość szybko do niego dotarł. Po pierwsze, za wielokroć mniejsze pieniądze mógłby się napchać rozmaitymi tapas. I zapić winem. Wino z rana, jak śmietana. Po drugie, hotelowa wersja śniadania, była przerażająco wręcz hotelowa. Odrobina wędlin hiszpańskich i zimna tortilla nie dawały żadnej satysfakcji. Tyle tylko, że kawa była niezła. Dobre i to.

Czy tego dnia były kolejki do Prado? Tego N nie wie, choć ma pewne podejrzenia. Nie zauważył ich w każdym razie, co wzbudziło w nim pewne podejrzenia, co do sensowności podjętych wyprzedzająco czynności. Pewności jednak nie mógł mieć, bo z internetowymi biletami wpuszczano innym wejściem. Dobre i to. Co prawda, akurat przy tym wejściu nikt nie mówił w żadnym z języków, znanych N i jego rodzinie (ze szczególnym uwzględnieniem lingwistycznie utalentowanego Dziecka), ale jakoś udało się wejść. Tym razem prześwietleni nie wykazało nożyczek.

Weszli, zatem i zaczęli zwiedzać. Ponieważ szczęka Pana N opadła już w drugiej sali z kolei, więc przez ponad dwie godziny siedział cicho. Oglądał. Gapił się. Szukał szczegółów. Był mroczny i zasępiony.

Dziecko powtarzało: -To jest złe! I nie była to ocena wystawy. Bynajmniej.

Opisywanie wystawy nie ma sensu. W dzisiejszych czasach, każdy może ją obejrzeć. Nie wychodząc z domu. Oczywiście to nie to samo, ale Pan Y (a N go wspiera) uważa, że lepiej samemu zobaczyć, co tam było, niż czytać relację niefachowca. Wystarczy wejść na stronę Prado i odnaleźć szczegółowy opis wystawy. A potem sobie poszukać reprodukcji.

Niech wystarczy, że N chyba nigdy jeszcze, tak nie przeżył malarstwa, jak tego środowego ranka. Nigdy chyba też nie zobaczył tak wyraźnie Twórcy, który dominował nad swoją twórczością. Był ważniejszy od obrazów, grafik i rysunków.

Dla N było jasne, że odnowienie dwóch obrazów, poświęconych wydarzeniom 2 i 3 maja 1808 roku, było tylko pretekstem. Dla N ważniejszy był człowiek, który to tworzył. Artysta uniwersalny. Taki, który malował sielanki (niewłączone zresztą do wystawy i dające się oglądać w ramach normalnych ekspozycji Prado), neoklasycystyczny portrecista, który służył kolejnym reżymom i w jakiś sposób potrafił tak samo dobrze malować i Hiszpanów i Francuzów. A nawet Wellingtona. Choć, jak mówią, temu ostatniemu namalował mu tylko głowę, dorabiając ją do tułowia, które mu zostało po zapoprzednim reżymie.

Malował rzeczy piękne i proste. A także dziwne i straszne. Zarabiał na tym pieniądze. Lekko skandalizował. Został potem zlustrowany politycznie (ze portretowanie Józefa I i mniemaną kolaborację z francuskim okupantem) i obyczajowo (z powodu jednej nagiej kobiety, o zdecydowanie zbyt krótkich nogach). Głuchy malarz. Emigrant. Geniusz.

Wszystko to nieważne. Albo i ważne, ale dla N najważniejsze było doświadczenie namacalnej i bardzo współczesnej furii. Furii człowieka przeżywającego straszne czasy. Człowieka, który, na co dzień oportunistycznie portretował rządzących, a prywatnie uprawiał to, co można by dziś nazwać dziennikarstwem obywatelskim. Rysował, więc może można mówić o mediach obywatelskich?

Malował, rysował, tworzył grafiki. Nie na sprzedaż. Dla pamięci. Dla dzieci i dla znajomych. Portretował swoje lęki i strachy. Lęki i strachy swoich czasów. Upamiętniał zbrodnie Francuzów (N nie podziela opinii francuskich historyków i pisarza Łysiaka, że wszystko złe, to przez zacofanych klechów się tam zdarzyło) i zbrodnie hiszpańskich partyzantów. Pokazywał okrucieństwo, restaurowanej po ich klęsce, Inkwizycji. Choć sam się o nią ledwie otarł.

Oglądając te dokumenty zła i zbrodni, N doświadczał poczucia wstydu za obecność Polaków w Hiszpanii. Cieszył się, że Goya ich nie narysował. Ale wstydził się. Zdało mu się obojętne, kto miał rację. Hiszpanie, czy Francuzi, czy Anglicy.

Z perspektywy dwóch stuleci widział tragedię. Tragedię kraju źle rządzonego i doświadczonego obcą interwencją. Widział człowieka, który tracił i odzyskiwał nadzieję. Może chciał tak to widzieć, żeby samemu nadziei nie stracić.

Kiedy, kilka godzin później, rozpamiętywał raz jeszcze to, co zobaczył, pomyślał, że Pan Y powinien na TXT umieścić dwie reprodukcje. Nie wie, czy tak było naprawdę, ale jego zdaniem powstały jedna po drugiej. Może nawet różnią się tylko podpisem, bo były dwoma szkicami tego samego tematu. Są przecież prawie identyczne.

Pierwsza grafika nosi tytuł: Prawda umarła.

Druga: Czy zmartwychwstanie?

Pan N ma nadzieję, że rysunki powstały właśnie w tej kolejności. Chciałby, aby nadzieja koiła ból.

***

Po obejrzeniu takiej wystawy N musiał się napić. Na szczęście było to możliwe. Posiedział trochę z rodziną przy szklaneczce piwa. Nawet dużo nie mówili. Bo i o czym?

Pozostało jeszcze samo Prado. Co tu dużo gadać?

Jedno z najwspanialszych muzeów starego świata. Sam Hieronymus Bosch by wystarczył, żeby za to zapłacić. N chodził po tym Prado kilka godzin. Nawet po jakimś czasie trochę się zaczął, razem z Dzieckiem, podśmiewać z różnych zabawnych elementów dawnej sztuki. Z rogów Mojżesza, z cellulitu modelek Rubensa. Takie tam. Odreagowywał. Nie mógł się skupić.

Tylko Boscha oglądał długo i w skupieniu. Wydało mu się to dziwnie adekwatne.

Chciałby zobaczyć Prado jeszcze raz. Bez Goyi. Stanowczo bez.

Przy okazji okazało się, że z N wylazł jeszcze raz homo sovieticus. Bo na upartego, to mógł zwiedzić to Prado za darmo. I to nawet nie czekając do 2 maja, kiedy to wpuszczają bez biletu. Nie. Po prostu nikt nie kontrolował tych, którzy obejrzeli Goyę czasów wojny. Jak zawsze w takich razach, N zastanawiał się, dlaczego jest uczciwy i czy to warto takim być? Doszedł do wniosku, że jest za stary, żeby się zmieniać. Już widać taki będzie. Uczciwy z przyzwyczajenia i homo, sovieticus, bo jakby trochę żałuje, że niepotrzebnie bilety kupił.

Myśląc ciągle o tym, co się budzi, gdy rozum śpi, N udał się z rodziną do parku. Posiedział trochę w Parque del Buen Retiro. Niestety, okazało się, że jest uczulony także na madrycką wiosnę. To nie było mile doświadczenie. Niezbyt to był dobry odpoczynek.

Nie ma zresztą chyba powodu, żeby to opisywać szczegółowo. Po co nudzić czytelników wszystkimi przypadkami N w Madrycie? Zaglądał do sklepów, chodził sobie. Dziecku kupił torebkę. Trochę fotografował. Jak każdy turysta.

Dopiero wieczorem zdarzyło się coś, co trzeba opisać. Coś, co choć na chwilę wyparło mu z myśli poranne doświadczenie. Kolacja.

N był oczywiście zawiedziony, że nie może zjeść kolacji o zwykłej sobie porze. Jest człowiekiem starszym i po nocach nie jada, tylko śpi. Życia nocnego od dziesięcioleci nie prowadzi. Niestety, normalne restauracje otwierają się w Madrycie dopiero po 9 wieczór.

N był podenerwowany, bo głodny, a ten cały Madryt już go trochę zmęczył. Zwłaszcza w nogach zaczynał czuć Madryt. Na ulicach przybywało ludzi. N złapał się na myśli, że jest to jedno z tych miast, gdzie czuje się niepewnie ze swoją historyczną tożsamością seksualną. Mężczyźni wydali mu się ładniejsi. Na dodatek nie lubi hałasu, a miejscowa ludność wprost przeciwnie. Zwłaszcza wieczorową porą. - Dobrze, chociaż, pomyślał, że ograniczono swobodę palenia we wnętrzach.

Zaczynał marudzić i po trosze się złościć. Ale co z tego, skoro kuchnia madrycka spowodowała, że na jego twarzy zagościł szybko uśmiech.

Psim swędem trafił do restauracji, która w karcie miała trzy dania. Na dodatek wszystkie trzy z jagnięciny. Tak dobrej jagnięciny N nigdy nie jadł. Tyle może powiedzieć.

Jagnięcinie towarzyszyła butelka wina, które swego czasu polecił Panu Y, znający miejscowe realia Pan Rollingpol. Yllera Tipo Crianza, 2002.

Bardzo dobrze, że Pan Rollingpol polecił to wino. Pan N, tą drogą składa Panu Rollingpolowi serdeczne podziękowania. Wino to umocniło N w jego uszanowaniu dla tempranillo, tym razem pochodzącemu z Tierra de Castilla y León. Szkoda, że jego polskie ceny nie pozwalają go opisać osobno, w cyklu Tanie wina. Szkoda. Zresztą pewnie by nie umiał.

***

Po kolacji N jeszcze trochę posiedział na hotelowym balkonie. Myślał o Goyi, malarzu zlustrowanym. Zastanawiał się, jakby się czuł, gdyby na Puerta del Sol, zamiast Mameluków, była polska jazda. Nie spodobała się mu ta myśl. Odegnał ją i zaczął planować dzień następny, jakim miał być – nieszczęśliwie – 1 maja.

N od wielu lat nie spędzał tego dnia w państwie zarządzanym przez socjalistów. Myślał o tym, jak ich uniknąć.

Pan Y wie, co z tego wynikło i zapewne to opisze. Może jutro, a może w piątek. Się zobaczy.